Kỹ thuật phòng trừ sâu, bệnh hại cây dưa hấu

I. SÂU HẠI

1. Bọ trĩ

Nhận biết: Bọ trĩ có kích thước rất nhỏ, con trưởng thành có màu vàng nhạt hay vàng đậm, cuối bụng thon, nhọn. Bọ non không cánh, hình dạng giống trưởng thành, màu xanh vàng nhạt. Sống tập trung chủ yếu ở ngọn non hoặc mặt dưới lá non. Bọ trưởng thành di chuyển nhanh, đẻ trứng trong mô mặt dưới lá. 

Cách sinh sống: Bọ trĩ phát triển mạnh, trong điều kiện thời tiết nóng và khô, có tính kháng thuốc cao.

Tác hại: Bọ trĩ hút nhựa làm ngọn và lá non xoăn lại. Mật độ cao ngọn dưa chùn lại, lá vàng và khô, hoa rụng, không đậu quả hoặc quả không lớn. Bọ trĩ là môi giới truyền bệnh khảm cho cây dưa.

 Biện pháp phòng trừ:

– Nên trồng luân canh với những loại cây trồng khác (trừ họ bầu bí, dưa).

– Bón phân, tưới nước đầy đủ cho dưa sinh trưởng tốt.

– Khi phát hiện có bọ trĩ có thể phun trừ bằng một trong các loại thuốc sau: Trebon 10 EC, Bassa 50 EC, … Chú ý nên phun thuốc vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát vì lúc này bọ trĩ bò ra ngoài nên thuốc dễ dàng tiếp xúc và cho hiệu quả cao, đồng thời cũng nên phun luân phiên các loại thuốc khác nhau để tránh hiện tượng bọ trĩ kháng thuốc.

2. Bọ dưa

Nhận biết: Trưởng thành có cánh màu vàng nâu, mắt đen, râu dài rất linh động. Trứng rất nhỏ được đẻ trong đất, có màu vàng xanh đến vàng nâu. Bọ non mới nở màu trắng sữa. Nhộng màu nâu nhạt, ở dưới đất, được bao phủ bằng một kén tơ rất dày.

Cách sinh sống: Trưởng thành hoạt động mạnh vào ban ngày, nhất là khi có nắng lên. Trưởng thành cắt lớp biểu bì và phần mô diệp lục mặt trên lá thành một đường vòng, sau đó, phần bị cắt sẽ đứt lìa khỏi lá. Nếu mật độ cao có thể ăn trụi hết lá lẫn ngọn non.

Tác hại: Cây bị vàng héo, chậm phát triển hoặc chết đột ngột. Các vết ăn của sâu non trên rễ, gốc cây còn là nơi xâm nhập của vi khuẩn hay nấm làm dây dưa bị chết.

Biện pháp phòng trừ:

– Vệ sinh ruộng dưa sạch sẽ trước khi trồng, tiêu hủy tàn dư của vụ trước.

– Nếu mật độ thấp: Có thể dùng vợt hoặc bắt bằng tay vào sáng sớm.

– Nếu mật độ cao: Phun thuốc hóa học vào sáng sớm hoặc chiều mát, bằng một trong các loại thuốc sau: Wamtox 100EC, Patox 95EC, Super TOX 25EC…; Dùng thuốc sâu dạng hạt như: Vibam 5H, Vibasu 10H, Regent 0,3G… rải quanh gốc dưa để diệt sâu non.

3. Rệp

Nhận biết: Rệp trưởng thành và rệp non đều rất nhỏ, màu vàng nhạt hoặc xanh đen. Rệp sống tập trung ở chồi non và ở mặt dưới lá.

Cách sinh sống: Rệp xuất hiện ở tất cả các giai đoạn sinh trưởng, phát triển của cây. Phát triển mạnh khi thời tiết khô hạn.

Tác hại: Rệp chích hút nhựa làm cho ngọn dưa chùn lại, cây sinh trưởng kém, mật độ rệp cao có thể làm khô cả lá. Rệp còn là môi giới truyền các loại bệnh virus cho cây dưa.

Biện pháp phòng trừ:

– Bảo vệ các loài thiên địch của rệp như: bọ rùa, kiến, nhện, nấm…

– Tỉa lá già, tiêu hủy lá có rệp gây hại.

– Phun trừ bằng một trong các loại thuốc sau: Trebon 10 EC, Bassa 50 EC, Bascide 50EC…

Ngoài ra cần chú ý phòng trừ Sâu xanh ăn lá và Sâu khoang: Bắt sâu bằng tay nếu mật độ thấp. Nếu mật độ sâu cao, phun trừ sâu bằng một trong các loại thuốc: Wamtox 100EC, Patox 95EC, Super TOX 25EC …

II. BỆNH HẠI

1. Bệnh do nấm gây ra

Bệnh chết héo cây con (lở cổ rễ, héo tóp thân): Nấm gây hại cổ rễ cây con chỗ giáp mặt đất, vết bệnh có màu nâu đen, bệnh làm cổ rễ teo tóp lại và thối cổ rễ, lá vẫn còn xanh sau héo dần, cây ngã ngang và chết. Bệnh thường phát sinh gây hại chủ yếu ở giai đoạn cây con.

Bệnh nứt thân chảy nhựa (bệnh bã trầu): Trên lá, vết bệnh lúc đầu là những chấm nhỏ màu nâu nằm thành từng đám trên lá, từ bìa lá lan vào thành từng mảng màu đen, lá bị cháy, khô rụng. Trên thân, nhánh thân, vết bệnh có hình bầu dục, màu xám trắng, hơi lõm, vết bệnh nhựa cây ứa ra thành giọt, sau đó đổi thành màu nâu đen và khô cứng lại, vỏ thân nứt ra. Trên quả, lúc đầu có những đốm nhũn nước, sau đó đốm bệnh khô, có màu nâu và bị nứt. Ngoài ra bệnh còn gây hại trên cuống làm cho quả không phát triển được hoặc bị rụng.

 Bệnh đốm phấn: Bệnh gây hại chủ yếu trên lá. Ở mặt trên lá, đốm bệnh lúc đầu nhỏ, có màu xanh nhạt đến nâu nhạt và thường bị giới hạn giữa các gân phụ của lá, nên đốm bệnh có dạng hình góc cạnh.

Bệnh thán thư: Trên lá, xuất hiện ở các lá già bên dưới trước, vết bệnh lúc đầu hình tròn nhỏ, màu xanh xám, sau chuyển sang màu nâu và có các đường vòng đồng tâm. Trên thân, vết bệnh có màu nâu xám, hơi lõm, bệnh nặng làm cho thân cháy khô và teo lại. Trên quả, đốm bệnh tròn, úng nước, màu nâu đen, lõm vào vỏ, bệnh nặng các vết bệnh liên kết thành mảng lớn gây thối quả, nhũn nước.

Bệnh giả sương mai: Trên lá, ban đầu vết bệnh là những đốm hình đa giác hơi vàng, những vết đốm này được giới hạn bởi các mạng gân lá, nằm rải rác hoặc nằm dọc các gân lá. Sau đó vết bệnh chuyển dần sang màu nâu nhạt, xám bạc. Bệnh nặng, nhiều vết bệnh liên kết lại với nhau thành từng mảng làm cho lá bị vàng, khô cháy và rụng sớm. Gặp mưa hoặc sương mù nhiều tạo ẩm ướt, chỗ bị bệnh có thể bị thối nhũn. Bệnh có thể lây lan sang cả thân, cành và hoa quả.

Bệnh ghẻ: Trên lá, đốm bệnh nhỏ, tròn hay hơi có góc cạnh, úng nước, có quầng vàng nhạt đến nâu bao quanh. Trên thân, đốm bệnh có hình thoi dài, màu nâu xám đến màu đen. Trên quả, quả còn non có đốm nhỏ, màu nâu sậm, lõm vào thịt; khi quả lớn dần, vết bệnh có dạng không đều, màu trắng xám, vết bệnh thối và cứng.

Bệnh héo vàng: Nấm gây hại làm gốc và rễ bị thối đen. Dây dưa bị héo rũ vào buổi trưa nắng và tươi lại vào buổi chiều hay sáng sớm. Cây héo từng phần xảy ra trong vài ngày rồi lan ra cả cây, làm cây chết.

Thời tiết nóng, ẩm, mưa nhiều là điều kiện thích hợp cho các bệnh trên phát sinh, phát triển và lây lan.

Biện pháp phòng trừ: Vệ sinh đồng ruộng, cày phơi đất và xử lý đất, thu gom và tiêu hủy các tàn dư thực vật trước khi gieo trồng. Bón phân cân đối, tránh bón thừa phân đạm. Kiểm tra ruộng dưa thường xuyên, khi phát hiện bệnh: Ngắt bỏ các lá bị bệnh, phun ướt đều hai mặt lá bằng một trong các loại thuốc sau: Ridomil Gold 68 WP, Anvil 5EC, Validacin 3SL,  Đồng Oxyclorua, Tilt super 300 EC, Tilt 250 EC…

2. Bệnh héo xanh do vi khuẩn gây ra

Cây đang sinh trưởng bình thường thì đột ngột bị héo rũ trong khi các lá vẫn còn xanh. Ban ngày khi trời nắng cây héo, ban đêm cây xanh lại, sau 2- 3 ngày cây chết. Cắt ngang thân cây bị bệnh, ấn mạnh vào chỗ gần mặt cắt sẽ thấy chất dịch vi khuẩn màu trắng đục chảy ra.

 Bệnh phát sinh, phát triển nhanh khi thời tiết nóng ấm (nhiệt độ 25-37⁰C), nền đất ẩm ướt, thoát nước kém.

Biện pháp phòng trừ: Vệ sinh đồng ruộng, cày phơi đất và xử lý đất, thu gom và tiêu hủy các tàn dư thực vật trước khi gieo trồng. Tránh bị ngập úng trong mùa mưa. Nhổ bỏ và tiêu hủy các cây bị bệnh để tránh lây lan. Phun phòng bệnh bằng một trong các loại thuốc: Star super 20 WP, Kasumin 2 SL…

3. Bệnh khảm do virus gây ra: Môi giới truyền bệnh là rệp, bọ phấn, bọ trĩ …

Khi bị nhiễm virus thì cây bị lùn, ngọn chùn lại, dây không vươn tiếp được, lá có màu không đồng nhất (khảm), hoặc bị vàng, hay xanh đậm, có khi bị nhỏ lại… Tuỳ theo mức độ nặng nhẹ của bệnh mà cây sẽ không có quả hoặc có quả nhưng quả ra lung tung trên thân, quả nhỏ, còi cọc, sần sùi không lớn được, ăn sượng. Nếu nặng, cây sẽ cằn cỗi và chết dần từ ngọn xuống.

 Biện pháp phòng trừ: Hiện chưa có loại thuốc nào chữa trị được bệnh này. Vì thế muốn hạn chế bệnh thì phải áp dụng các biện pháp phòng ngừa như sau:

Không nên trồng dưa hấu liên tục trong nhiều năm liền, tốt nhất là luân canh theo công thức cứ trồng hai vụ dưa hấu thì lại trồng một vụ lúa nước hoặc những loại rau mầu không thuộc họ bầu bí.

– Chọn giống sạch bệnh.

– Chăm sóc để cây sinh trưởng và phát triển tốt, để bảo vệ và tăng cường sức chống đỡ với bệnh cho cây.

– Kiểm tra ruộng dưa thường xuyên (nhất là giai đoạn cây còn nhỏ cho đến khi hình thành quả) kịp thời phát hiện và diệt trừ những côn trùng môi giới truyền bệnh và nhổ bỏ những cây bị bệnh ra khỏi ruộng để tránh lây lan.

– Trong quá trình chăm sóc cố gắng tránh tạo những vết thương cơ giới cho cây, nhất là không nên để dụng cụ chăm sóc làm xây xát tạo vết thương trên cây vì dễ làm cho virus từ cây bị bệnh lây truyền sang cây khoẻ thông qua các dụng cụ này./.

Phạm Thị Thu